ارتقای فرهنگ مدارا

علی رغم تغییرات فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و در نتیجه بسیار آسیب می بینند. مطالعات نشان داده است که ارتقای مهارت‌های مدارا (سازشی) و تواناییهای روانی - اجتماعی در بهبود زندگی بسیار مؤثر است. بنابراین، با توجه به اهمیت ویژه خانواده که کانون دوستی و یگانگی زن و مرد بوده و بهترین فرصت را جهت اتفاق و اتحاد بر اساس صمیمیت هر چه بیشتر و دوام هر چه افزون تر اخلاقی، جسمانی و روانی به وجود می آورد به بررسی نقش مؤثر زنان در خانواده و شیوه هایی که زنان خانه دار در مقابل دشواری های زندگی به کار می برند می پردازیم؛ چرا که یکی از عوامل مؤثر در بروز مشکلات خانوادگی، اشکال در نحوه برخورد با فشارهای زندگی است.
 

مدارا را می توان با کلمه های ذیل بهتر بیان کرد

وفق، سازش، آمیزش، سازگاری، تطبیق، توافق، مصالحه، همکاری، کنار آمدن، همسویی، یکی شدن، همزیستی مسالمت آمیز، هماهنگی، عادت کردن، همسازی، دمسازی، خوگرفتن، سازشکاری و امثال آن.
 
فرد زمانی از سازگاری بهره مند می شود که بتواند میان خود و محیط اجتماعی اش رابطه سالم برقرار کرده و انگیزه های خود را ارضا کند. ولی نباید فراموش کرد که فرهنگ مدارا در خانواده باید از سوی زن و مرد هر دو، مورد توجه قرار بگیرد؛ زیرا مدارای یک طرفه نوعی انحراف در رشد روانی اجتماعی خانواده محسوب میشود.
 

مشکلات زندگی زناشویی

1. انتظارات غیر واقع بینانه فرد از ازدواج که بیشتر مبتنی بر نگرش موجود در خانواده اصلی او است.
 
۲. فقر ارتباطی: شایع ترین مشکلی که زوج های ناراضی مطرح می کنند، عدم موفقیت در برقراری ارتباط است. اگر همسران مسائل خود را با یکدیگر با صمیمیت مطرح نکرده و به راه حل مثبتی که هر دوی آنها با آن توافق داشته باشند نرسند، منجر به تنش در رابطه و یا پایان یافتن آن می شود.
 
۳. عدم اعتماد و صداقت: زن و شوهر برای وصول اعتماد و اطمینان کامل نسبت به یکدیگر، در درجه اول موظف هستند از انجام هر نوع رفتاری که موجب سوء تفاهم می شود و یا از ابراز هر کلمه یا جمله ای که در طرف مقابل شک و تردید ایجاد می کند، شدیدة اجتناب کنند.
 
۴. عدم درک و تفاهم همسر: زوجین تفاوت های فردی بین انسانها را در نظر نگرفته، شنونده خوبی نبوده و با حوصله سخنان طرف مقابل را گوش نمیدهند.
 
۵. بیان نکردن محبت: ابراز محبت به موقع در زندگی مشترک علاقه، نشاط و طراوت به وجود می آورد. این امر فقط لازمه روزهای نخستین ازدواج نیست، بلکه با گذشت زمان نهال نوپای زندگی به درختی تناور تبدیل می شود که نیاز بیشتری به آبیاری دارد. با ابراز محبت و نشان دادن علاقه به هم می توان این درخت را پربارتر نمود.
 
6. فرزندان: تولد یک کودک نشانه تغییر در سازمان خانواده است و رضایت از ازدواج بعد از تولد کودک کاهش می یابد. به دلیل اینکه بعد از تولد بچه فشار کاری زیادتر می شود و اغلب والدین در مورد وظایف والدینی در تربیت آنها دچار مشکل می شوند.
 
۷. عدم تصمیم گیری: بررسی ها نشان داده، زنانی که به واسطه کار بیرون از خانه دارای درآمد می باشند در مقایسه با زنان دیگر مستقل از شوهران خود هستند. به نظر می رسد که تساوی بیشتر در حیطه شغلی میان همسران منجر به تساوی بیشتر در تصمیم گیری های خانوادگی می شود.
 
8. ویژگیهای شخصیت: مسئله مهم این است که اگر یک فرد درون گرا با یک فرد برون گرا ازدواج کند، آیا زندگی موفقیت آمیزی خواهند داشت؟ به احتمال زیاد جواب منفی است؛ چرا که دقیقا دو قطب مخالف کنار هم قرار گرفته اند و مدام یکدیگر را دفع می نمایند و زمینه اختلاف به وجود می آید. با بررسیهای بالینی مشخص شده است که شباهت های اخلاقی و شخصیتی زن و شوهر بر موفقیت ازدواج آنها نقش تعیین کننده ای دارد.
 
۹. اوقات فراغت: نیاز به داشتن اوقات فراغت مشترک یک نیاز اساسی برای عموم زوجها است و غفلت از این مسئله ممکن است باعث عدم رضایت زناشویی گردد.
 
۱۰. جهت گیری مذهبی: اعتقاد مذهبی، باورها و ارزشهای متفاوت عامل دیگر در بروز تعارضهای زناشویی است. وقتی زن و شوهری در زمینه عقیده مذهبی ارزشی تفاهم نداشته باشند به تدریج مشکلات بروز خواهد کرد.

 

موارد استرس زا برای زنان خانه دار

١. مسائل اقتصادی
۲. سهیم نشدن همسر در مسئولیت های خانواده.
3. عدم توجه زن و شوهر به یکدیگر.
۴. رفتار نامناسب و عدم نظم و ترتیب فرزندان و جنگ و دعوای آنها با هم.
۵. معیارهای خانه داری.
6. نرسیدن به اندازه به خود.
٧. احساس گناه برای موفق نبودن.
8. تفریح نداشتن افراد خانواده با یکدیگر.
۹. امور زناشویی (ارتباط، دوستی و روابط جنسی).
۱۰. تصویر ذهنی بد، عزت نفس اندک و احساس جذاب نبودن.
 

مکانیزم های ایجاد سازگاری برای زنان خانه دار

١. تسلط داشتن بر زندگی
2. داشتن خانواده، اقوام و دوستانی که از طرف آنها حمایت لازم انجام شود (حمایت اجتماعی)
٣. قدرت انعطاف پذیری.
۴. امیدواری (به اعتقادهای فرد مربوط می شود).
۵. هدفمند بودن در زندگی فرد با چه هدفی زندگی می کند، زندگی برای او چه معنایی دارد). 6. فعال بودن (یعنی فرد در زندگی روزمره پر تلاش و سخت کوش است).
7. داشتن عشق و علاقه در زندگی (فرد در زندگی خود علاقه ای را دنبال می کند).
 

راهبردهای مدارا کردن

١. بخشودگی
 بخشودگی؛ تحمل کردن کسانی که اسباب رنجش ما شده اند، از خودگذشتگی، کنترل کردن احساسات و آمرزش گناه نیست. در این شرایط افراد متبسم و مهربان به نظر نمی رسند. حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره بخشش چنین می فرماید: سه چیز از لوازم ایمان است؛ «بخشش در تنگدستی، سلام بر دانشمند و رعایت انصاف به ضرر خود».
 
بهترین کارها سه چیز است؛ «تواضع هنگام دوستی، عفو هنگام قدرت و بخشش بدون منت». «سه چیز است که هر کس دارا باشد خدا حساب را بر او آسان گیرد و وی را به اقتضای رحمت به بهشت آورد؛ عطا به آن کس که تو را محروم کرده، عفو کسی که بر تو ستمی روا داشته و پیوند با کسی که از تو بریده است».
 
بخشودگی عبارت است از فرآیند چشم پوشی ارادی از عصبانیت و عدم ابراز انزجار از یک عمل زشت. در بخشش:
الف) زوجین باید همدیگر را به خاطر وجود خود فرد و کاملا به خاطر نقش رابطه ببخشند.
ب) بخشش زوجین باید بدون قید و شرط و بدون انتظار پاسخ از سوی طرف مقابل انجام گیرد.
ج) بخشش نباید به طور ناگهانی و عجولانه صورت گیرد.
 
۲. سازگاری و گذشت
 برای اینکه زن بتواند در خانه امنیت و آرامش ایجاد کند، باید از همان اوان زندگی بکوشد تا خود را با جنبه های گوناگون آن سازگار و در برابر دشواری هایی که پدید می آید به جای تندخویی و لجبازی راه عاقلانه تری در پیش گیرد. زندگی باید بر گذشت و مهر و صفا استوار باشد؛ چرا که گذشت در عین آزادی و فداکاری بر شخصیت و غرور می افزاید و نشان میدهد که آدمی بر نفس خویش غالب آمده است.
 
٣. تسلیم عقل
احساسات و عواطف به جای خود ارزنده و مایه رونق زندگی است، ولی در همه جا نمی توان تسلط احساسات را پذیرفت؛ به خصوص در زندگی خانوادگی که برای تخفیف رنج و آلام باید عقل و دانایی را اختیار کرده و تجارب و دانش را جایگزین جوش و خروش کرد.
 
۴. رعایت حق مادری و شوهرداری
کسب رضای طفل بسیار مهم است و به هر طریقی باید به کودک رسیدگی نمود، اما این بدان معنی نیست که به روابط زوجین لطمه ای وارد شود و شوهر دل آزرده گردد. شک نیست که جلب رضای طرفین هنر است و مادر می تواند از عهده این هنرنمایی برآید.
 
۵. دوری از خود پرستی
در زندگی خانوادگی خودپرستی محکوم است و نباید تنها به خواسته های شخصی پرداخت. تندخویی و عصبانیت عوارض دشواری برای طرفین در زندگی به دنبال داشته، امنیت داخلی خانه را دچار خطر می سازد و بنای سعادت و گرمی کانون خانواده را ویران می سازد. زن نباید زندگی را آن چنان سازد که مرد چهره مبارز به خود بگیرد.
 
اندیشه اینکه مجبور به زندگی هستیم و راه گریزی نداریم درد ما را بیشتر می کند و نیز تصور اینکه دیگران از ما سعادتمندترند و ما در بدبختی و بیچارگی هستیم زندگی ما را غیرقابل تحمل تر می سازد. در همه حال با خویشتنداری، تلاش در جهت بهبود وضع، توکل به خدا و چشم داشتن به دور و بر خود و اعضای خانواده و کودکی که جامعه در انتظار اوست می توان رفع نگرانی نمود.
 
۶. جدایی از زندگی خانوادگی
استفاده از این راه زمانی مجاز است که ادامه زندگی از جنبه مشروعیت ساقط گردد و به حقیقت نوعی ظلم به نفس یا گناه باشد و البته در چنین حالتی اگر تصمیم به جدایی قطعی است فرزند باید از این تصمیم آگاه گردد.
 

واکنش های خانواده هایی که با مشکل برخورد مؤثر دارند

١. میدانند که مشکل موقتی است و حتی امتیازاتی دارد.
٢. اعضای خانواده به اتفاق می کوشند با به حداقل رساندن مشکل بر مهارت های خانواده خود برای برخورد با مشکل بیفزایند.
٣. قواعد جدیدی وضع می کنند؛ مثلا، اولویت های زمانی را مشخص می سازند و درباره سهیم شدن در مسئولیتها تصمیم گیری می کنند.
۴. بی آن که خود را شکست خورده و ناکام بپندارند، وجود مشکل را به عنوان بخش طبیعی زندگی می پذیرند.
۵. از اینکه می توانند با مشکل تازه از راه رسیده به طور مؤثر برخورد کنند، احساس خوبی دارند.


وظایف اساسی زن در خانه

۱. مدیریت خانه
 برای تربیت فرزند، زن باید در محیط امن و با آسایش باشد. محیطی که خود، سرپرستی آن را عهده دار بوده و کلیه وسایل رفاهی را در حد امکان در اختیار داشته باشد و چنین محیطی اداره و کارگاه نیست. زن در محیط خانه است که می تواند به رفع این نیازها اقدام کند و با آرامش خاطر به پرورش فرزندان بپردازد و در آن صورت مدیریت خانه و سرپرستی امور در اختیار او خواهد بود.
 
خانه خوب تابع نیرویی است که آن را اداره می کند، چنین نیرویی در زن به صورت طبیعی وجود دارد. او در خانه فردی مقتدر، بانفوذ و صاحب رأی است. خانه اش محل حکومت اوست و اتباع این حکومت شوهر و فرزندان او هستند. او می کوشد امور خانه را در سایه صلاح و عفاف خویش و اعمال عقل سلیم تنظیم کند و افراد آن را سالم و خوشبخت سازد.
 
٢. مسئولیت اقتصاد خانه
بانوی خانه با سر و سامان بخشیدن امور اقتصادی خانه زحمت شوهر را در کسب معیشت ارج می نهد و می کوشد از روی صداقت، دلسوزی، احساس مسئولیت و محاسبات اندیشیده خود دخل و خرج خانواده را تحت کنترل در آورد و اقتصاد آن را سر و سامان دهد و وضع زندگی را بهتر و زمینه را برای اداره مناسب تر خانه فراهم کند.
 
٣. مسئولیت الگو بودن
بانوی خانه میزان و الگوی رفتار برای اعضای خانواده مخصوصأ فرزندان است. از طریق اوست که شخصیت کودکان رنگ می گیرد و پایه های اخلاقی و رفتاری کودک گذارده میشود. در خانه ای که مادر لاابالی، بداخلاق، خشن و غیرقابل تحمل باشد امکان داشتن فرزند متعادل بسیار اندک است. مادر، نمونه رفتار و شخصیت است. طرز برخورد، نحوه زندگی، فرم لباس و آرایش، نحوه مصرف، شکل اداره خانه، صبر و حوصله و همه رفتار و حالتهای او میزان و الگوی فرزندان است.
 
۴. مسئولیت عاطفی
مادر قلب خانه و مظهر مهر و عاطفه، عشق و احساس و محبت و صفا است. در پی ریزی سعادت کودکان سهم فوق العاده دارد، او می تواند اعضای خانواده را سعادتمند و بهشتی کند و یا زمینه تباهی و فساد را در آنان به وجود آورد. او می تواند به اعضای خانواده شخصیت متعادل و یا شخصیت عاصی و متزلزل عطا کند. زن در عین نگرانی و ناراحتی باید روحیه خود را قوی نگه دارد.. خانه ای که در آن مادر عصبانی است جهنم و طبعأ آشیانه بدبختی کودک است.
 
۵. زن و وضع عمومی خانه
تربیت و وضع عمومی خانه جزئی از مجموعه وظایفی است که در بالا بدانها اشاره شد. طبیعتا بانوی اندیشمند کوشش دارد محیط خانه را مطبوع و توأم با صلح و صفا سازد. اگر آشوبی در خانه راه افتد و تفاهم از میان اعضای خانه رخت بربندد، گرچه ممکن است به ظاهر منشأ خارجی داشته باشد ولی در واقع تا حدود زیادی مربوط به نارضایتی از وضع عمومی خانه است. زن باید چاره جوی این نابسامانی باشد، با متانت و انصاف، شکیبایی و تحمل به رفع عیوب بپردازد و لذا زن برای متعادل نگه داشتن وضع خانه و پرورش صحیح نیازمند به آسایش خاطر بیشتر است.
 

برنامه های پیشگیری از فشارهای زندگی

۱. برنامه کوتاه مدت
 در این برنامه لذت بردن از طبیعت، تفریحات سالم، ورزش و فعالیتهای خلاقانه همچون فعالیتهای هنری و نقاشی، لذت بردن از دیدار دیگران و مشاهده لذت و خوشحالی دیگران مطرح میشود.
 
۲. برنامه دراز مدت
اهداف دراز مدت در اصل اهداف اجتماعی هستند؛ یعنی هدفهایی فراتر از مرز خود و خودنگری شرکت در فعالیتهای اجتماعی به شکل اشتغال مفید).
 
٣. برنامه نهایی
هدف نهایی بشر شکوفا شدن هرچه بیشتر وجود اوست. برای اینکه انسان بتواند به حد بالای ارزش وجود خود رسیده و امکان تحقق آن را ممکن سازد، باید سطح مطلوب فشار را در خود بشناسد و سپس از انرژی ذخیره برای سازگاری و مدارا به نحو مطلوب استفاده کند.
 
 

مهارت های توسعه فرهنگ خانواده

- به همسر خود احترام کنید و با وی محترمانه صحبت کنید و در ارتباط با او، از عواطف سرشار و محبت بسیار دریغ نورزید.
 
- حقوق متقابل خود و همسر خود را بشناسید و در ایفای حقوق وی تلاش کنید.
 
- همسر خود را فردی با ارزش و برخوردار از کرامت انسانی بدانید.
 
- همسر خود را فردی مستعد کمال، پیشرفت و تحول بپندارید.
 
- زمینه را برای پرورش احساسات مثبت و عواطف سازنده نسبت به همسر خود فراهم سازید و از داد و ستد عاطفی به سه شیوه قلبی، کلامی و عملی استفاده کنید و لذا به همسر و شریک زندگی خود ابراز محبت کنید. همسر خود را قلبا دوست بدارید و با زبان این امر را ثابت نمایید.
 
- محبت خود را به همسرتان به صورت عملی نیز نشان دهید و لذا سعی نمایید در روز تولد یا روز ازدواج و یا مناسبت های دیگر به او هدیه دهید.
 
- به اصل مشارکت در زندگی خانوادگی معتقد باشید و سعی کنید تمام کارها را تنها خودتان انجام ندهید، بلکه از همسر و فرزندان خود کمک بگیرید.
 
- در مدیریت خود از زن سالاری خودداری کرده و برای داشتن یک خانواده متعادل از حق سالاری پیروی کنید.
 
- سعی کنید در زندگی دهن بین نباشید و به هنگام اظهارنظر و داوری درباره هر کس و هر پیام به کسب اطلاعات مستند بپردازید.
 
- برای تعادل در زندگی و کامیابی هر چه بیشتر، از خوش خلقی و گشاده رویی و چهره ای پرنشاط استفاده کنید.
 
- نارسایی ها و رنج های گذشته خود و یا همسرتان را مرتب به یاد نیاورید و مطرح نکنید.
 
- برای دستیابی به یک زندگی سالم و متعادل از بزرگواری و گذشت نسبت به همسرتان برخوردار شوید.
 
- به هنگام گفتگو با همسرتان، آرامش خود را کاملا حفظ کنید. سعی کنید عصبانی نشوید. در صورت پدید آمدن چنین حالتی از ادامه بحث خودداری کنید.
 
- در برنامه های زندگی خود زمانی را برای گفتگو و ابراز محبت و تبادل نظر با همسرتان اختصاص داده و این امر را در اولویت امور خود قرار دهید.
 
- فلسفه زندگی خود را بر خوش بینی قرار داده و با این نگرش سلامت عواطف و نشاط زندگی خود را تضمین نمایید.
 
- در صورتی که انتقاد سازنده ای در مورد رفتار همسرتان داشته باشید با ذکر یکی از جنبه های مثبت او زمینه را برای ایراد و نقد سازنده خود و پذیرش آن مساعد سازید.
 
- برای نگهداری حریم خانوادگی و روابط صحیح انسانی و تقویت امنیت و تفاهم در زندگی سعی کنید اسرار و رازهای درونی خانواده را نزد دیگران بازگو مکنید و از این طریق اعتماد همسرتان را به خود جلب کنید.
 
- به منظور جلوگیری از تزلزل خانواده و آسیب های احتمالی انتظار شما از همسرتان باید متناسب با امکانات و توانمندی وی باشد.
 
- در زندگی خانوادگی به برنامه ریزی معتقد شوید و باور کنید که با داشتن برنامه و التزام به اجرای آنها می توانید مشکلات زندگی را کاهش دهید.
 
- سعی کنید برای نیل به تفاهم و مناسبات بیشتر با همسرتان از صداقت و راستی استفاده کنید.

- از لجاجت و رقابت ناسالم با همسرتان جدا پرهیز کنید.
 
- سعی کنید خود را برتر و بالاتر از همسرتان احساس نکنید و او را شریک زندگی بدانید.
 
منبع:
مهارت‌های زندگی زنان خانه دار، نویسندگان: دکتر سوسن سیف، دکتر مه سیما پور شهریاری، مهر انگیز شعاع کاظمی، محبوبه قسامی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه الزهرا علیها السلام، قم، 1384، صص 156-143